ANALYSE VIDEOSCHEIDSRECHTER
De belangrijkste les van de videoscheidsrechter: wacht even met juichen
Als de poulefase van het WK voetbal iets heeft duidelijk gemaakt, is het wel dat het profvoetbal radicaal verandert met de komst van de videoscheidsrechter. Welke lessen kunnen er worden getrokken?
Hij wordt gekscherend al de man van het toernooi genoemd: de video-assisted referee (VAR) oftewel de videoscheidsrechter. Tijd voor een tussenbalans nu de poulefase van het WK voetbal in Rusland bijna is afgerond. Hoe beïnvloedt de videoscheidsrechter de arbitrage, wat doet zijn komst met de spelers op het veld en welk effect heeft hij op het spel?
1. Discussies lopen nog net zo hoog op
Het was misschien ook een utopisch idee: de videoscheidsrechter zou aan alle discussies in het voetbal een eind maken. Nooit meer die onterecht gegeven strafschop of die gemiste rode kaart. Na 48 duels onder supervisie van de video-assisted referee (afgekort VAR) kan die zeepbel worden doorgeprikt. Het regende de afgelopen twee weken woordgrappen op sociale media: VARce, VARkeerd.
Met name de wispelturigheid van de VAR werd gelaakt. Waarom greep de videoscheidsrechter in toen de Franse aanvaller Griezmann tegen Australië in het strafschopgebied werd gevloerd, maar bleef een soortgelijke overtreding op de Zweedse spits Berg tegen Duitsland onbestraft? Hetzelfde gold voor de handsbal van de Deense verdediger Poulsen tegen Australië (wel strafschop) en die van de Argentijn Rojo tegen Nigeria (geen strafschop).
HOE WERKT DE VAR?
Het beroep van scheidsrechter is sinds dit WK een stuk minder eenzaam geworden. Liefst vier officials kijken de wedstrijd mee op camera’s, van wie er één – de zogeheten video-assisted referee (VAR) – via een oortje kan overleggen met de scheidsrechter op het veld. Penalty of geen penalty? Een doelpunt dat eigenlijk afgekeurd moet worden? Een rode kaart of toch niet? De verkeerde speler een kaart gegeven? Bij dit soort wedstrijdbepalende beslissingen kan de scheidsrechter advies vragen aan de VAR, of kan de VAR zelf de scheidsrechter wijzen op iets belangrijks wat hij gemist heeft. De scheidsrechter in het veld mag zelf bepalen of hij vertrouwt op het oordeel van zijn videohulp, of dat hij langs de lijn de beelden wil terugzien. De scheidsrechter velt uiteindelijk alleen een oordeel.
‘Soms denk ik over de VAR: zitten jullie in dat hokje te klaverjassen ofzo? Er is alleen maar meer discussie ontstaan’, zegt voormalig topscheidsrechter Mario van der Ende, die floot op de WK’s in 1994 en 1998. Volgens hem is dat niet het falen van het systeem – waarvan hij voorstander is –, maar van de arbitrage. Voor een WK worden niet de beste scheidsrechters geselecteerd, elke regionale voetbalbond vaardigt volgens Fifa-regels een vast aantal scheidsrechters af. ‘De kwaliteit over de breedte, dus zowel op het veld als in het kantoor van de videoscheids, is niet toereikend. Daardoor zijn het waarnemen, interpreteren en het durven nemen van besluiten onder de maat. Het is zonde dat een in potentie geweldig middel zo ontkracht wordt.’
Hockeycoach Marc Lammers, die goud won met de hockeysters op de Olympische Spelen van Bejing (2008), ziet parallellen met de invoering van de videoscheidsrechter in het hockey in 2006. ‘In het eerste jaar waren er veel kinderziekten. Die zijn langzaam verdwenen. Er is nog weleens discussie over zaken als wel of niet bolle kant. Dat blijft interpretatie en haal je er ook met de videoscheids niet uit.’
Wat volgens hem heeft geholpen bij de acceptatie van de videoscheidsrechter in het hockey is het gezamenlijk actief zoeken naar manieren hoe het beter kan. Lammers: ‘Ga na het WK daarom om tafel met coaches en spelers. Spreek over verbeterpunten en geef ze inspraak. Dan maak je ze mede-eigenaar van het systeem.’
2. In slow motion lijkt de overtreding erger
De Colombiaan Carlos Sanchez moest van het veld nadat hij een Japans schot had gekeerd met zijn arm. In de vertraagde beelden is te zien hoe de middenvelder in het eigen penaltygebied opspringt en zijn rechterarm uitsteekt. De bal was anders gegarandeerd in het doel gevlogen. Geen twijfel mogelijk: rode kaart.
Maar in veel andere gevallen is het oppassen met slowmotionbeelden, blijkt uit onderzoek van de Katholieke Universiteit Leuven.
88 topscheidsrechters uit verschillende landen bekeken video’s van spelsituaties. Soms voltrok de actie zich op werkelijke snelheid, soms in slowmotion. Zo bleek dat scheidsrechters zwaarder straffen na het zien van vertraagde beelden.
88 topscheidsrechters bekeken video’s van spelsituaties. Soms voltrok de actie zich op werkelijke snelheid, soms in slowmotion. Zo bleek dat scheidsrechters zwaarder straffen na het zien van vertraagde beelden.
In situaties waar volgens het handboek een gele kaart van toepassing is, trok in de slowmotiongroep 20 procent rood. Bij de andere, realtimegroep was dit een stuk minder: 10 procent. Een overtreding waar rood op staat? Daar gaf in de slowmotiongroep 63 procent van de scheidsrechters daadwerkelijk rood, tegenover 42 procent in de realtimegroep.
‘Een solide studie’, oordeelt Casper Albers, universitair hoofddocent statistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen, die het onderzoek op verzoek van de Volkskrant bekeek. ‘Er waren wel weinig videofragmenten voor het scenario ‘geen overtreding’, maar dat is dan ook het enige minpunt.’
Maar waarom straffen scheidsrechters zwaarder bij het zien van vertraagde beelden? De Leuvense bewegingswetenschapper Jochim Spitz trekt de parallel met het terugkijken van videobeelden van misdaden. ‘In slowmotion kun je de indruk krijgen dat de dader veel meer tijd had om over zijn daden na te denken dan hij in werkelijkheid had. Daardoor kan fysiek contact beoordeeld worden als doelbewuster en ernstiger.’
Mede op basis van eerder Leuvens onderzoek schrijft het FIFA-protocol daarom al voor op welke snelheid scheidsrechters beelden terugkijken. Voor feitelijke beslissingen – van het kaliber ‘overtreding binnen of buiten het strafschopgebied’ – kan de arbitrage slow motion fragmenten bestuderen.
Mede op basis van eerder Leuvens onderzoek schrijft het Fifa-protocol daarom voor op welke snelheid scheidsrechters beelden terugkijken. Voor feitelijke beslissingen – van het kaliber ‘overtreding binnen of buiten het strafschopgebied’ – kan de arbitrage slowmotionfragmenten bestuderen. Maar bij subjectievere besluiten – was deze handsbal expres of krijgt de speler de bal per ongeluk tegen zijn hand? – is het de bedoeling dat de scheidsrechter de beelden op werkelijke snelheid bekijkt. Spitz: ‘Als scheidsrechters dit protocol naleven zou het dus niet tot extra rode kaarten moeten leiden.’
3. Spelers worden braver
De vier paar ogen extra van videoarbiters die meekijken in het hectische strafschopgebied blijkt slecht nieuws voor schwalbe-koningen. De Nederlandse scheidsrechter Björn Kuipers nam het opmerkelijkste besluit. In de groepsfase bij de wedstrijd Brazilië tegen Costa Rica draaide hij een strafschop terug op advies van de videoscheidsrechter. Hij zag op het beeldscherm naast het veld nu wel de schwalbe van de Braziliaanse steraanvaller Neymar.
Tegelijkertijd liggen gemene verdedigers onder een vergrootglas. Het WK-record voor strafschoppen – achttien op de WK’s in 1990, 1998 en 2002 – werd in de groepsfase van het huidige toernooi al verbroken. De teller staat donderdagmiddag al op 24. Tien daarvan werden gegeven op advies van de videoscheidsrechter.
De videohulp is er ook om correct verdedigen te belonen, ervoer de Colombiaanse verdediger Sánchez donderdag tegen Senegal. Scheidsrechter Mazic annuleerde een strafschop toen hij in de herhaling zag dat Sánchez met een knappe sliding de bal raakte.
Oud-topvoetballer en voetbalanalist Ronald de Boer verwacht dat spelers, in het bijzonder de hangende en sleurende verdedigers zoals dit WK die van Panama en Tunesië, uiteindelijk hun stijl moeten aanpassen: ‘Op een bepaald moment leren ze het wel af, je moet gewoon met je tengels van de ander afblijven. Maar het moet natuurlijk ook geen korfbal worden, waarbij iedereen in een kommetje om de aanvaller gaat staan.’
In het hockey is de videoscheidsrechter niet meer weg te denken. Hockeycoach Marc Lammers zag dat zijn spelers op termijn steeds eerlijker spelen. ‘Als je iets doet, wordt het toch wel gezien.’
4. Niets is wat het lijkt
Voetbal was voor het tijdperk van de videoscheidsrechter simpel: of het achteraf nou klopte of niet, wat er werd besloten op het veld telde direct tot in de eeuwigheid. Het systeem van de videoscheidsrechter introduceert een vreemde vertraging. Bij een doelpunt kan een speler pas juichen (of balen) als de VAR ook zijn oordeel heeft geveld.
Zo slaakten 80 miljoen Duitsers woensdag een zucht van verlichting toen de grensrechter gedecideerd zijn vlag voor buitenspel in de lucht stak bij de 1-0 van Zuid-Korea. Even later vloeiden de Duitse tranen alsnog. De Nederlandse videoscheids Danny Makkelie zag dat een Duitser de bal had beroerd en dat van buitenspel dus geen sprake kon zijn.
De BBC zette voor het toernooi een rijtje momenten uit de WK-historie op een rij die van controverse naar voetnoot zouden zijn gegaan met een videohulp. Zoals de hand-van-God-goal van Maradona in 1986, de niet geziene gruwelelleboog van de Italiaan Tassoti tegen het gezicht van Spanjaard Luis Enrique in 1994 of de twee onterecht afgekeurde goals van Spanje tijdens de sprookjeswinst van Guus Hiddinks Zuid-Korea in de kwartfinale in 2002.
Over die momenten wordt nog altijd nagepraat. Dat moet gekoesterd worden, schreef The Guardian-voetbaljournalist Barney Ronay in januari, toen hij reflecteerde op de eerste testen van de Engelse voetbalcompetitie met de videoscheidsrechter. Hij zag hoe die momenten ‘de lucht uit stadions’ zogen, en daarmee de emotie uit het voetbal.
Voormalig Oranje-international Ronald de Boer had waarschijnlijk een WK-finale gespeeld als de VAR op het WK in 1998 in de halve finale tegen Brazilië een strafschop had toegekend na een overtreding op Pierre van Hooijdonk. ‘Maar dan moest hij er nog wel in’, zegt De Boer lachend.
Hij kan zich er achteraf niet druk om maken. De Boer ziet een sport die eerlijker wordt. ‘Er zijn genoeg beslissingen genomen die met het menselijk oog nooit gezien konden worden. Neem die goal van Spanje tegen Marokko. Ik dacht eerst ook aan buitenspel. Het is even wennen aan het fenomeen, discussies zullen blijven. Vooral als het gaat om interpretaties, zoals hands. Dat moeten we gewoon accepteren.’
Mogelijke verbeteringen
1. Geef teams de mogelijkheid zelf de videoscheids in te schakelen
In de meeste sporten met videoscheidsrechters (zoals hockey, volleybal, tennis en Amerikaanse sporten) is het gemeengoed dat coaches of spelers een arbitrale beslissing kunnen aanvechten door een beroep te doen op de videoscheidsrechter, een zogeheten challenge. Voormalig toparbiter Mario van der Ende ziet het als nuttige aanvulling in het voetbal. ‘Neem die 1-1 van Zwitserland tegen Brazilië. Al die Brazilianen reclameren over een duwfout. De VAR doet niets. Als ze de beslissing in ieder geval hebben kunnen aanvechten, leidt dat achteraf tot minder controverse.’
Hockeycoach Marc Lammers onderschrijft die mening. In het hockey hebben teams één challenge, die ingezet kan worden door een speler. Als die niet gegrond blijkt, wordt hij afgenomen. Lammers: ‘Spelers gaan elkaar dan corrigeren. Alleen aanvragen als je het echt heel zeker weet, zeggen ze tegen elkaar. De eerlijkheid neemt toe.’
2. Selecteer (video)scheidsrechters op basis van hun vakmanschap (en niet op nationaliteit)
Het is oud-scheidsrechter Van der Ende op WK’s al jaren een doorn in het oog: het gegeven dat ieder continent een vast aantal WK-scheidsrechters levert. Daardoor staat volgens hem niet de kwaliteit van scheidsrechters centraal op WK’s, maar de nationaliteit. Geen van de 36 scheidsrechters op dit WK komt bijvoorbeeld uit in de grootste competitie van de wereld, de Premier League.
De nummer 4 van Italië kan beter zijn dan de nummer één van Oezbekistan, zegt Van der Ende. En daarbij komt nog iets, zegt hij: ‘Je moet het ook nog eens durven om als videoarbiter uit een klein land een topscheidsrechter te overrulen.’ Volgens Van der Ende stijgt het niveau van de arbitrage, en daarmee de kwaliteit van de besluiten, als de selectiecriteria voor WK-scheidsrechter worden aangepast.
3. Leg uit waarom iets wordt besloten
Als de videoscheidsrechter ingrijpt, geeft hij iets door in het oortje van de hoofdscheidsrechter op het veld. Die loopt vervolgens naar de rand van het veld en maakt met een gebaar duidelijk of hij wel of niet het advies van de VAR overneemt. Het gesloten een-tweetje tussen video- en veldscheidsrechter leidde op het WK niet zelden tot verbouwereerde reacties bij spelers en fans.
Oud-scheidsrechter Van der Ende ziet het wel zitten als de scheidsrechter uitlegt waarom hij een besluit heeft genomen, net zoals dat normaal is in bijvoorbeeld het American football, waar de veldarbiter over de stadionspeakers uitlegt waarom de VAR is ingeschakeld en welke conclusie is getrokken na het zien van de beelden. Het kan veel vragen achteraf voorkomen.
